جشن آب پاشونک

“جشن آب” که به آن “جشن آبریزگان“، “آبریزان“، “نوروز طبری“، “جشن سرشوی“، “آفریجکان” یا “عیدالاغتسال” نیز گفته می‌شود در واقع جشن روز اول تابستان است که در روز اول تیر ماه هر سال برگزار می‌شود. در ایران باستان به هر بهانه‌ای جشنی برپا می‌شد تا به این وسیله از نعماتی که خداوند در اختیار ما قرار داده شکرگزاری شود. این مراسم‌های آیینی این روزها بسیار کمرنگ شده و تنها در برخی از شهرها برگزار می‌شوند. یکی از مهم‌ترین جشن‌های که هر ساله با آغاز تابستان برپا می‌شود، جشن آب یا جشن آب پاشونک است.

در تقویم گاهنبار که یکی از قدیمی‌ترین تقویم‌های ایرانی است که در آن سال به چهار فصل و چهار میان فصل تقسیم می‌شود، شروع تابستان مصادف با شروع سال نو بوده و به همین دلیل نیز جشن روز اول تابستان در اصل همان جشن سال نو بوده است.

با توجه به اینکه در ابتدای تابستان خورشید در بالاترین نقطه در شمال شرقی طلوع کرده و در بالاترین نقطه در شمال غربی غروب می‌کند و در نتیجه طولانی‌ترین روز سال و کوتاه‌ترین شب سال بوجود می‌آید.

دیدن این پدیده در اصل شروع تابستان و برپایی جشن آب را نوید می‌دهد. با توجه به اینکه در ایران باستان هر پدیده طبیعی از جایگاه خاصی برخوردار بوده، تقریباً تمامی جشن‌های ایران باستان نیز مصادف با یک پدیده طبیعی برگزار می‌شده است.

جشن آب گویا در نوروز برگزار می‌شده و ابوریحان در مورد آن نوشته است که ایرانیان در روز ششم فروردین (روز خرداد) غسل می‌کنند.

علت اینکه این روز را انتخاب کرده‌اند این است که روز ششم فروردین به هرودا (هئوروتات، خرداد) که فرشته آب است تعلق داشته و چون آب با این فرشته مناسبتی دارد در روز ششم فروردین و در هنگام سپیده دم مردم از خواب برخواسته و با آب حوض یا آب قنات خود را می‌شویند. مردم گاهی از آب جاری برای تبرک و دفع آفات استفاده می‌کنند.

در این روز به خصوص مردم روی یکدیگر آب می‌پاشند که همان عمل اغتسال خواهد بود. یکی از دلایلی که در این روز جشن آب را برگزار کرده و روی یکدیگر آب می‌پاشند اعتقاد مردم باستان به پاک کردن آلودگی‌های ناشی از آتش و دود و خاکستر در طول زمستان است. آب در جشن آب برای تطهیر از آلودگی‌ها استفاده شده و علاوه‌براین هوا را نیز تازه و لطیف می‌کند.

تاریخچه جشن آب پاشونک در ایران

تاریخچه جشن آب پاشونک در ایران با روایت‌های مختلفی همراه است، هر کدام از این روایت‌ها نحوه شکل‌گیری جشن آب یا جشن روز اول تابستان را بازگو می‌کنند. در ادامه به بررسی این روایت‌ها می‌پردازیم.

روایت اول

بر اساس روایت ابوریحان، منشاء اصلی پیدایش جشن آب در ایران باستان به زمان جمشید برمی‌گردد. در این زمان تعداد آدمی و جانوران آنچنان زیاد شده بود که دیگر جایی نمانده بود.

بنابراین خداوند زمین را به میزان ۳ برابر بزرگتر کرد و دستور داد تا مردم غسل کرده و از گناهان پاک شوند و از آن زمان بود که جشن آبریزگان یا جشن آب شکل گرفت.

روایت دوم

در منبع دیگری آمده که زمان شروع این جشن چندان هم قدیمی نیست و در اصل به دوران ساسانیان برمی‌گردد. فقیه همدانی در اواخر سده سوم عنوان کرده که در دوران شهریاری “فیروز‌ بن یزرگرد بن بهرام” یا “پیروز یکم” در ایران ۷ سال باران نبارید و آن زمان بود که مردی در جوانق در گذشت و پیروز یکم افرادی را برای تحقیق در مورد حال آن مرد و علت مرگ فرستاد.

فرستادگان پیروز یکم دیدند که آن مرد ۳ انبار گندم داشته و بنابراین بر اثر گرسنگی نمرده است. فیروز به کسی که این خبر را برای او آورده بود ۴ هزار درهم داد و خدا را شکر کرد که در مملکت او ۷ سال باران نباریده اما هیچ کسی بر اثر گرسنگی نمرده است.

پس از این واقعه و در آبان روز (روز دهم) از فروردین ماه، باران بارید و مردم به پاس باریدن باران جشن آب برگزار کردند و روی یکدیگر آب پاشیدند.

روایت سوم

در منبعی آمده که قبل از اسلام و در اولین روز تابستان یکی از پادشاهان ایرانی که از جنگ برمی‌گشته، از پیروزی خود خوشحال بوده و در راه به قناتی در روستای زلف‌آباد می‌رسد و در آنجا اتراق می‌کند.

پادشاه که برای شستن دست و صورت خود به کنار آب می‌رود، بانویی زیبا در ذهنش مجسم شده که مشتی آب روی او می‌پاشد، پادشاه که از این تجسم بسیار خوشحال شده، روی صورت همراهان خود آب می‌پاشد و این چنین جشن روز اول تابستان شکل می‌گیرد.

روایت چهارم

روایت چهارم از این قرار است که روزی کیخسرو که در حال بازگشت از جنگ با افراسیاب بود، در مسیر ساوه برای استفاده از آب به چشمه‌ای در بالای کوه می‌رود. کیخسرو زمانی که به چشمه آب می‌رسد با دیدن فرشته‌ای در کنار آب از هوش می‌رود و بیژن پسر گودرز از آب چشمه رو صورت کیخسرو می‌پاشد و در نتیجه پادشاه به هوش می‌آید و به این ترتیب جشن آب پاشونک شکل می‌گیرد.

مراسم جشن آب پاشونک در ایران چیست

مراسم جشن آب پاشونک در اصل همان مراسم جشن روز اول تابستان یا مراسم جشن آب است که در ایران باستان برگزار می‌شده و نام‌های مختلفی دارد. این مراسم باستانی که در دوران قدیم در اکثر شهرهای کشور برگزار می‌شده در حال حاضر اندکی کمرنگ شده و تنها در برخی شهرها مانند اراک و فراهان و محلات برگزار می‌شود.

در ایران قدیم طولانی‌ترین روز سال را گرامی داشته و آن را چله تموز می‌نامیدند. چله تموز یا چله تابستان از اول تیر ماه شروع شده و تا ۱۰ مرداد ادامه دارد.

با توجه به اینکه با شروع تابستان بارش باران کاهش پیدا می‌کند، مردم باستان جشن آب یا جشن روز اول تابستان را برگزار می‌کردند تا از خداوند طلب باران کنند. مردم با آب پاشیدن به یکدیگر در اصل آرزوی سالی پُر باران و پُر برکت را می‌کردند.